Úr aðalnámskrá tónlistarskóla:

Mennta- og menningarhlutverk tónlistarskóla er að

12. nóvember 2007

Tónleikaröð kennara: Fagott í forgrunni

Flytjendur eru Kristín Mjöll Jakobsdóttir, fagott, Hildigunnur Halldórsdóttir, fiðla, Margrét Kristjánsdóttir, fiðla, Guðrún Þórarinsdóttir, víóla, Pawel Panasiuk, selló, Þórir Jóhannsson, kontrabassi, og Guðrún Óskarsdóttir, semball.

Miklu minna hefur verið skrifað fyrir einleiksfagott í gegnum aldirnar en fyrir mörg önnur hljóðfæri eins og t.d. fiðlu og píanó sem búa mjög vel að frábærum einleiksverkum. Meira að segja hin tréblásturshljóðfærin (flauta, óbó og klarinett), fjölskyldan sem fagottið tilheyrir eru yfirleitt mun betur stödd í þessu tilliti en fagottið. Í hefðbundnum skilningi er fagottið meðleikshljóðfæri, mest notað í kammermúsík og hljómsveit. Það var ekki fyrr en á 20. öld sem þetta viðhorf tók að breytast og tónskáld fóru að skrifa fyrir fagott sem einleikshljóðfæri. Þó eru til nokkrir fagottkonsertar frá klassíska tímabilinu, t.d. eftir Mozart sem var mjög hrifin af fagottinu, en stærsta undantekningin er að til eru tæplega 40 konsertar eftir barokktónskáldið fræga, Antonio Vivaldi.

Efnisskrá

• Antonio Vivaldi
  Konsert í Es-dúr, F VIII, No. 27 (Pincherle 433)
  fyrir fagott, strengi og fylgirödd (sembal)
• Páll Pampichler Pálsson
  Ágústsonnetta fyrir fagott, fiðlu, víólu og selló
• Lárus H. Grímsson
  Tales from a Forlorn Fortress
  fyrir fagott, fiðlu, víólu og selló
• Jean Françaix
  Divertissement fyrir fagott og strengjakvintett

Um verkin

Antonio Vivaldi (1678-1741) sem oft var kallaður Il Prete Rosso (Rauði presturinn) var feneyskur prestur og tónskáld, en einnig frægur einleikari á fiðlu. Pabbi hans kenndi honum að leika á fiðlu þegar hann var strákur og þeir ferðuðst saman og héldu tónleika vítt og breitt um Feneyjar sem þá var lýðveldi og heilt hérað í kringum borgina. Þegar Vivaldi var 25 ára (1703) varð hann maestro di violino eða fiðlukennari við munaðarleysingjahælið Pio Ospedale della Pietá.

Það voru fjögur slík hæli í Feneyjum og var þeim ætlað að veita einstæðum börnum menntun og skjól. Drengjunum var kennd iðn og urðu að yfirgefa stofnunina 15 ára gamlir. Stúlkurnar hlutu tónlistarmenntun og þær hæfileikaríkustu urðu síðar meðlimir í hljómsveit og kór Ospedale. Eftir að Vivaldi kom til starfa urðu nemendurnir margir þekktir utan Feneyja og flesta konsertana og stóran hluta af tónverkum sínum skrifaði hann fyrir þá. Getum er að því leitt að í skólanum hafi verið stúlka sem hafi verið yfirburða fagottleikari og gefið Vivaldi innblástur og tilefni til að skrifa a.m.k. 37 einleikskonserta fyrir fagott.

Páll Pampichler Pálsson fæddist árið 1928 í Graz, Austurríki. Hann hóf tónlistarnám þar ellefu ára gamall, lagði stund á trompet-, fiðlu- og píanóleik, tónsmíðar og hljómsveitarstjórn og var ráðinn sem trompetleikari við Fílharmóníusveitina í Graz aðeins 17 ára. Árið 1949 fluttist hann til Íslands, varð fyrsti trompetleikari Sinfóníuhljómsveitar Íslands og stjórnandi Lúðrasveitar Reykjavíkur. Árið 1971 var Páll fastráðinn sem stjórnandi Sinfóníuhljómsveitarinnar. Hann stjórnaði einnig Karlakór Íslands í aldarfjórðung og var einn af stofnendum Kammersveitar Reykjavíkur. Það má því með sanni segja að framlag Páls til íslenskrar tónlistarmenningar sé mikið og ómetanlegt. Hann var stjórnandi Barnalúðrasveitar Reykjavíkur ásamt Stefáni Stephensen þegar Kristín Mjöll fagottleikari hóf sitt tónlistarnám á vegum Barnalúðrasveitarinnar, þá á flautu. Páll verður áttræður á næsta ári og býr nú í heimaborg sinni, Graz.

Páll hefur samið eitthvað á annað hundrað tónverk, aðallega kammerverk, en einnig fyrir hljómsveit, lúðrasveit og kór, einkum karlakór. Ágústsonnettu fyrir fagott, fiðlu, víólu og selló samdi hann í ágúst árið 1991 að hvatningu Björns Th. Árnasonar fagottleikara og er hún til í hljóðupptöku á geisladiski Kammersveitar Reykjavíkur, Kristallar, sem tileinkaður er tónlist Páls. Verkið skiptist í stutta taktfasta kafla sem renna saman og nær hámarki sínu í fúgu á undan dulrænum lokakafla sem er endurtekning á þeim fyrsta en nú spila strengirnir con sordino (með dempara) og fagottlínan liggur áttund ofar.

Lárus Halldór Grímsson (f. 13. desember 1954) hefur að mörgu leyti fetað í fótspor Páls, fæst við hljómsveitarstjórn, hljóðfæraleik, blásarakennslu og tónsmíðar. Hann stjórnar Lúðrasveit Reykjavíkur og Skólahljómsveit Vesturbæjar og Miðbæjar. Hann kennir bæði í tengslum við Skólahljómsveit Vesturbæjar og við Tónlistarskóla Seltjarnarness á þverflautu, klarínett og saxófón.

Lárus byrjaði 10 ára gamall að spila á þverflautu með Skólahljómsveit Vesturbæjar. Árið 1971 hóf hann svo nám við Tónlistarskólann í Reykjavík, þar sem hann hélt áfram flautunáminu. Á þessum árum lék Lárus á flautu og hljómborð í ýmsum metnaðarfullum hljómsveitum, lengst í Eik einni af fyrstu hrynsveitum landsins sem frumsamdi alla sína tónlist. Árið 1979 lá leiðin til hollensku hljóðrannsóknastofnunarinnar, Instituut voor Sonologie, í Utrecht og að námi loknu stundaði Lárus áfram tónsmíðar við stofnunina.

Flest verka Lárusar eru raftónverk, ýmist leikin ein sér af segulbandi eða í samleik við eitt eða fleiri hefðbundin hljóðfæri. Eftir 1990 hefur þó hefðbundin hljóðfæraskipan sótt á og meirihluti verka hans verið án rafmagns, þar á meðal Tales From a Forlorn Fortress. Lárus hefur einnig samið tónlist fyrir leikhús, sjónvarpsleikrit og kvikmyndir.

Lárus samdi Tales from a Forlorn Fortress (Sögur úr yfirgefnu virki) árið 1993 og hafði þá sérstaklega í huga fagottleikarann "fingralanga" Brján Ingason. Verkið skiptist í hægan, ljóðrænan inngang hjá sellóinu og hraðari og rytmískari meginbálk þar sem fagottið er oftast í aðalhlutverki á móti strengjahljóðfærunum, í ætt við stuttan konsertþátt. Það má leika sér að því að ímynda sér fagottið í hlutverki sögumanns með hliðsjón af nafni verksins. Verkið er til í hljóðupptöku Caput-hópsins á geisladiski frá 1995, Animato.

Jean Françaix var fæddur í Le Mans í Frakklandi árið 1912 og lést í París fyrir tíu árum, árið 1997. Hann var eftirsóttur píanóleikari, bæði sem einleikari og í kammertónlist. Aðalstarf hans voru þó tónsmíðar og samdi hann yfir 200 tónverk fyrir öll möguleg hljóðfæri og samsetningar, allt fram til þess að hann lést 85 ára að aldri. Françaix hafnaði atonal og formlausum tónsmíðum og samdi sjálfur fyrst og fremst í nýklassískum stíl. Stíllinn hans bar mjög persónuleg einkenni allt frá byrjun, hann er mjög léttur, gáskafullur og Françaix vefur gjarnan þéttriðið net samtala á milli hljóðfæranna. Verkin hans eru aldrei auðveld í flutningi, krefjast bæði tæknilegrar fullkomnunar og nákvæmni í samleik.

Divertissement fyrir fagott og strengjakvintett er samið árið 1942 og dæmigert fyrir stíl Françaix. Þetta er einskonar konsert eða konsertínó (lítill konsert) í fjórum köflum. Sá fyrsti er hraður og fisléttur, annar kaflinn líður áfram í innilegum en látlausum laglínum, sá þriðji liðugur og rytmískur scherzo-þáttur og lokaþátturinn dramatísk flugeldasýning. Það leikur enginn vafi á því að þetta verk eitt af þeim skemmtilegustu og best skrifuðu sem samin voru á síðustu öld fyrir einleiksfagott.

Aðgangseyrir

• Almennt miðaverð: 1.500 kr.
• Eldri borgarar, öryrkjar og námsmenn: 1.200 kr.
• Kennarar Tónlistarskóla Kópavogs: 500 kr.
• Nemendur Tónlistarskóla Kópavogs og aðstandendur: Frítt.
• 12 ára og yngri: Frítt

Sími í miðasölu er 5 700 400 og er opið virka daga kl. 9.00-16.00 og klst. fyrir tónleika.